Chúng ta thường hay nghe đâu đó truyện Đức Mẹ hiện ra ở đây đó hay phép lạ Đức Mẹ tỏ ra cho mọi người thấy, nhưng các thông điệp của Đức Mẹ là Kêu gọi chúng ta ăn năn sám hối, lần hạt mân côi, trở về đường ngay để nhận được ơn cứu độ của Chúa. Tại giáo phận Vinh có hiện tượng lạ về Ngôi thánh đường trước đó bị bom đánh sạch, một phép lạ đã xảy ra trong sự kiện này là tượng Đức Mẹ vẫn nguyên vẹn trong đống gạch đá đổ nát. Thật là kỳ diệu, tượng Đức Mẹ vẫn đứng đó trước bao thay đổi như một dấu chỉ cho thấy sự hiện diện và quan phòng của mẹ Maria. Xin Đức Mẹ luôn che chở cho giáo dân, tu sĩ, Linh mục trước những sóng gió hôm nay…
Nhà thờ Chính toà Xã Đoài còn có tên gọi khác là nhà thờ Chính toà Đức Mẹ Lên Trời, toạ lạc tại xã Nghi Diên, Nghi Lộc, Nghệ An. Ngôi thánh đường hiện tại đã là công trình thứ ba xây trên nền cũ sau khi ngôi thánh đường trước đó bị bom đạn chiến tranh đánh sập vào năm 1968. Một phép lạ đã xảy ra trong sự kiện này là tượng Đức Mẹ vẫn nguyên vẹn trong đống gạch đá đổ nát, như một dấu chỉ cho thấy sự hiện diện và quan phòng của Mẹ Maria. Ngay sau khi xây dựng lại, ngôi giáo đường đã được cung hiến trọng thể vào năm 1979.
Ngược dòng lịch sử vào quá khứ xa xôi, những ngày phôi thai của giáo hội trong thế kỷ 17. Năm 1659, nhận thấy công cuộc truyền giáo tại Việt Nam phát triển nhanh chóng, Toà Thánh đã thiết lập hai giáo phận mới: Giáo phận Đàng Ngoài và giáo phận Đàng Trong, lấy Huế làm nơi phân giới.
Sau đó, theo đà phát triển lại chia tiếp giáo phận Đàng Ngoài thành Đông Đàng Ngoài gồm Hải Phòng và các tỉnh phía bắc, và Tây Đàng Ngoài từ Hà Nội trở vào tới Quảng Bình, trong đó phần đất từ cực nam Thanh Hoá đến sông Gianh được gọi là “xứ Nghệ”. Vì cách quá xa Hà Nội, đường xá đi lại khó khăn, và bà con nơi đây cũng có tiếng nói khác hẳn người miền bắc, nên Xứ Nghệ có một cơ chế quản lý gần như độc lập, tách biệt với Hà Nội, với một giám mục phó và có Toà Giám mục đặt tại Trang Đen (Nam Đàn), sau dời vào Thọ Kỳ (Thọ Ninh), cuối cùng dời đến Xã Đoài vào năm 1842.
Trên thực tế Xứ Nghệ từ ngày đó đã tồn tại như một giáo phận độc lập. Năm 1846, Đức cha Liêu Retord gửi về Toà thánh một bản phúc trình với nội dung ca ngợi tinh thần của giáo dân xứ Nghệ: “Ở tại Hà Tĩnh và Nghệ An có tới 45,364 bổn đạo. Trong hai tỉnh này, họ là những bổn đạo sốt sắng nhất trong Giáo Phận.” và ngài thành khẩn xin thiết lập giáo phận mới tại đây. Việc này đã thúc đẩy Giáo hoàng Gregorio ra Sắc chỉ “Ex debitu pastoralis” ngày 27/03/1846 thành lập giáo phận Vinh kéo dài từ cực nam Thanh Hoá, trải qua hai tỉnh Nghệ An-Hà Tĩnh và một phần tỉnh Quảng Bình. Đồng thời Toà thánh bổ nhiệm Đức cha Gauthier, hay Ngô Gia Hậu, làm đại diện Tông toà tại Giáo phận mới.
Đức cha Hậu đến nhận nhiệm sở Xã Đoài vào đầu năm 1847. Đến năm 1868, với sự giúp sức của Nguyễn Trường Tộ, ngài cho xây dựng cơ sở Toà Giám mục Xã Đoài. Sau khi Đức cha Hậu mất là thời kỳ bách đạo khốc liệt và những biến chuyển mạnh mẽ của lịch sử dân tộc. Năm 1892, Nhà thờ Chính toà khánh thành dưới thời Đức cha Trị. Ngài đã làm lễ cung tiến trọng thể và dâng hiến Giáo phận Vinh cho Đức Mẹ, đồng thời nhận Đức Mẹ Lên Trời làm bổn mạng giáo phận. Đó chính là ngôi nhà thờ đầu tiên.
Ngôi nhà thờ ấy bị bom đánh sập năm 1968, và được tái thiết lại năm 1979, chính là ngôi thánh đường đang hiện diện ngày nay.
