Tắt Quảng Cáo [X]
Sống Đạo, Tìm Hiểu

Kính nhớ tổ tiên theo truyền thống dân tộc

08:03 09/02/2024
hoc du
KÍNH NHỚ TỔ TIÊN THEO TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC

Rômualđô M. Bùi Văn Nghĩa, CRM

Hỏi: Tặng chưng trái cây, hoa thắp lên trước hình ảnh ông bà tổ tiên có trái luật Công giáo không ạ? Người Công giáo có nên tổ chức làm lễ tiễn ông bà tổ tiên không? Trường hợp làm dâu gia đình ngoại giáo, có được phép tham dự nghi lễ gia tiên của nhà chồng không?

Trả lời:
Những câu hỏi các bạn nêu ra ở trên nói chung xoay quanh vấn đề thờ cúng tổ tiên, là vấn đề đã được bàn luận khá nhiều, và đã được Lm. Giuse Phạm Đình Ngọc SJ giải đáp trong tập đầu của bộ sách này. Giờ đây chúng ta bàn thêm về vài chi tiết nhỏ: việc chưng trái cây, hoa nến, và việc cúng giỗ.

Đối với truyền thống văn hóa và tín ngưỡng dân gian Việt Nam thì đây là những việc làm hay lễ nghi thể hiện lòng hiếu thảo. Những công việc này đã đi sâu vào cuộc sống và tâm hồn hầu hết người Việt Nam chúng ta. Trong chuyên luận Thực Trạng Văn Hóa Gia Đình Việt Nam, nhà nghiên cứu văn hóa Lê Minh đã đưa ra những số liệu khảo sát tại 5 tỉnh thành là Hà Nội, tp. Hồ Chí Minh, Hà Tây, Hòa Bình và Cần Thơ như sau:

– 100% các gia đình có bàn thờ tổ tiên.

– 96,75% bàn thờ được đặt ở vị trí tôn nghiêm nhất trong nhà.

– 95,85% các gia đình nhớ ngày tiễn người thân. [1]

Những con số trên cho thấy người Việt Nam trân trọng và có ý thức duy trì tinh thần đạo Hiếu biết chừng nào! Vì thế, người Việt Nam nói chung khó có thể nhận được một gia đình nào mà lại không có bàn thờ tổ tiên, không chưng đĩa quả và chăm lo hương khói trên bàn thờ. Đối với họ, đó là thái độ bất hiếu không thể hiểu được.

Trong quá khứ, vì nhiều lý do, kết quả thật đã có những hiểu biết và phản kháng giữa việc thực hành đức tin Công giáo và lễ nghi thờ kính tổ tiên. Ngày nay, vì những hủ tục và mê tín của đại đa số người Việt Nam đã giảm đi nhiều, Giáo hội cũng đã có cái nhìn hơi mở hơn về văn hóa của các dân tộc và xác định rằng hoạt động loan tin không mừng Mục tiêu nhưng tiêu diệt mục tiêu “thanh luyện và nâng cao phong hóa các dân tộc” [2] . Cho nên những nghi thức Tôn kính tổ tiên nói chung được chấp nhận và trân trọng.

Được vì tinh thần hiếu thảo phù hợp với ý muốn của Thiên chúa, qua điều khiển thứ tư; và việc tưởng nhớ người đã khuất không khác gì tín điều các thánh thông công, các đức Giám mục Việt Nam đã ra nhiều văn bản hướng dẫn thực hiện. Cụ thể, Quyết nghị của HĐGM/NVN tại Nha Trang năm 1974 đã nêu rõ những cử chỉ, thái độ, lễ nghi sau đây được thi hành và tham dự cách chủ động:

1. Bàn thờ Gia tiên được phép đặt dưới bàn thờ Chúa trong gia đình.

2. Việc thắp hương, đèn nến, vá khải trước bàn thờ tổ tiên được phép làm.

3. Ngày mất được “cúm hôn” theo phong tục địa phương… và giảm thiểu, cải cách những lễ vật như tặng hoa trái, hương đèn. (Nghĩa là được tặng hoa trái hương đèn nhưng tránh không bày biện phế thải.)

4. Trong hôn lễ, dâu rể được làm “Lễ Tổ, Lễ Gia Tiên” trước bàn thờ.

5. Trong tang lễ được vái trước thi hài người quá cố, hô hương vái theo phong tục địa phương.

6. Được tham dự nghi lễ Tôn kính vị thành hoàng quen gọi là phúc thần, là người có công với dân tộc hoặc ân nhân của làng.

Trong 6 điều trên, văn bản luôn nhắc nhở phải loại bỏ những gì là mê tín dị hợm.

Mới đây, vào tháng 10 năm 2019, Hội đồng Giám mục Việt Nam đã ra thêm Văn kiện “Hướng dẫn việc tôn kính Tổ tiên” . Văn kiện này nhắc lại các văn kiện trước đó và thay thế từ “được phép” bằng từ “khuyến yêu”: “Những người tôi mê mẩn mỗi thờ gia đình Công giáo nên lập bàn gia tiên… nhưng không bày biện những gì có tính cách mê tín hiệu” .

Như vậy đã quá rõ, chúng ta thấy việc “làm lễ giỗ” và việc “chưng trái cây, hoa, ngọn nến” để biểu thị lòng biết ơn không trái với đức tin Công giáo và chúng ta rất nên thực hiện. Vấn đề chúng tôi cần lưu ý là phải tránh “những gì có tính cách mê tín”, là những điều chúng tôi trình bày ngay sau đây.

Những điều không phù hợp với đức tin Công giáo

Qua các văn bản điều kiện hướng dẫn, chúng ta có thể liệt kê ra những điều không phù hợp với đức tin Công giáo như sau:

– Đặt hồn bạch hay linh vị trên bàn thờ: là những vật mà dân gian tin rằng hồn người chết hiện diện ở đó, việc này không phù hợp với đức tin Công giáo, vì người Công giáo tin rằng “Linh hồn người công chính ở trong tay Thiên Chúa” (Kn 3,1).

– Đặt tượng Thần Tài, Ông Địa trong nhà: là trái với điều con bọ thứ nhất “phờ phượng và kính một Thiên Chúa duy nhất”.

– Coi tuổi, coi “ngày lành tháng tốt”: đây là việc làm đi ngược với quyết tâm “Đức chức… là chủ thời gian và muôn đời”.

– Mở Cửa Mả: Dân gian quan niệm rằng sau khi chôn cất sau 3 ngày thì hồn phách người chết hội tụ lại, vì vậy cần phải làm lễ mở cửa mả để cho vong linh tỉnh lại để có thể lên dương thế tìm đường về. nhà (nơi đặt bàn thờ).

– Tín hồn người chết đi đầu thai kiếp khác: cũng là điều không phù hợp với đức tin Công giáo. Vì con người ta chỉ sống một đời và chết một lần.

– Đốt vàng mã: đây là một tập tin vừa vô lý vừa hao tốn tiền của ngày hôm nay, ngay cả người ngoài Công giáo cũng đang hô hào loại bỏ nhau, vì biết rằng đó là một công việc vô minh.

Disk win left tree / mâm quả

Nói đến việc chưng trái cây, thiết nghĩ chúng ta cũng nên tìm hiểu đôi chút về ý nghĩa và quan niệm dân gian về việc này, để nếu có thực, chúng ta thực hiện cách tinh tế chứ không tiện.

Tùy vào từng địa phương với các sản phẩm riêng mà việc chưng trái cây cũng có sự khác nhau.

Người Miền Bắc từ xa xưa thường bày mâm quả gồm 5 loại, nên được gọi là mâm ngũ quả. Cuốn sách này xuất phát từ quan niệm về ngũ hành trong học cổ phương Đông: thế giới được sáng tạo nên từ 5 yếu tố vật chất ban đầu là Kim, Thủy, Mộc, Hỏa, Thổ, được thể hiện bằng năm màu sắc: Trắng , black or xanh dương, xanh lục, đỏ, vàng. Mâm ngũ quả vì thế cũng thường có 5 sắc, coi như vũ trụ thu nhỏ, đồng thời cũng thể hiện đầy đủ, trọn vẹn.

Việc chưng đĩa quả của người miền Trung thường không quá câu hỏi hình thức, mảnh đất miền Trung khí hậu khắc nghiệt nên các loại trái cây không phong phú đa dạng như các vùng khác, nên họ có gì cúng dường, thành tâm là chính.

Người miền Nam thì thường căn cứ vào tên gọi các loại kết quả để lựa chọn sao cho hợp thành lời nguyện. Chẳng hạn hái quả bao gồm: mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, những cây thứ trái này ghép lại và được đọc hiểu thành “cầu dừa đủ xài”. Thật thú vị là lời chúc của những đứa trẻ sơ sinh có vẻ phù hợp với tinh thần của Kinh Chúa Cha trong Giáo hội: “xin Cha cho chúng con hôm nay tiền lương đủ dùng” . Dĩ nhiên lời kinh trên chúng ta cầu nguyện với Thiên Chúa Cha, nhưng sẽ thật sai lầm khi chúng ta xin ông bà tổ tiên chuyển cầu cho chúng ta, trong niềm tin vào sứ mệnh Các thánh thông công.

Tuy nhiên, ngày nay những ước nguyện đơn thành này đang được lòng tham làm biến dạng, người ta tìm những cây trái thứ khác để thay thế, chẳng hạn như thay dừa bằng cụm sung để thành “cầu sử dụng sung”, hoặc đưa lên bàn Một cây thờ bên trái lạ gọi là cây dư, có thể không phải là cái tên sơ khai của họ, cũng không phải là cây thứ trái ăn được, vậy mà đưa lên bàn thờ để “cầu dư”. Việc chưng trái cây trở thành nhiệm vụ thuận lợi và bất kính. Ngoài ra người miền Nam cũng kiêng kị một số thứ trái cây mà tên gọi của họ gợi sự liên tưởng đến những điều xui xẻo như chuối (chúi mủi), lê (lê lết), cam (cam chịu). Việc chưng trái cây với những kiêng kỵ như thế này tất nhiên là nhuốm màu mê tín.

Work the day tổ chức

Ngày nhớ là ngày kỷ niệm người thân đã từ trần. Vào ngày ấy, người ta làm bàn thờ dâng cúng tổ tiên, đồng thời tạo dịp cho con cháu tưởng nhớ người đã khuất và chia sẻ nỗi buồn thương với nhau.

Người Công giáo “được phép cúng giỗ theo phong tục”, nhưng tuyệt đối không tin linh hồn người quá cố gắng ảnh hưởng các thứ vật chất. Chúng ta tin linh hồn người đã chết hoặc bị về thiên ma sát với Chúa, hoặc đang phải thanh luyện trong hỏa ngục, nếu vô phúc thì phải vào hỏa ngục đời đời, chứ không có chuyện linh hồn trở về trần thế để hưởng dụng của cúng hay “ăn uống” với thân nhân còn sống nữa.

Thực ra, việc bày biện thức ăn trong ngày tưởng nhớ không phải vì nhu cầu của người chết mà là của người sống. Chính người sống muốn sử dụng những dấu hiệu cụ thể này để thể hiện sự thông hiệp với người đã khuất, [3] đồng thời cũng là để con cái chắt chắt dùng trong ngày họp mặt. Điều tốt nhất chúng ta có thể làm cho người đã khuất là cầu nguyện, làm việc lành để xin ơn giải thoát cho họ, nếu họ đang phải chịu đựng thanh luyện nơi hỏa ngục.

Ngay cả đối với anh chị em lương dân có hiểu biết thì bàn thờ tổ tiên luôn được giữ cho thanh tịnh. Lễ vật đặt trên đó chỉ có thể là hương, hoa, trà, quả… Những ngày giỗ Tết, con cháu muốn dâng lễ vật cúng phải đặt ở gian thờ phía trước và gian dưới bàn chính, rồi thắp hương hành cung lễ bái vọng. Người Công giáo chúng ta càng không nên đặt đồ ăn trên bàn thờ người quá cố, bởi vì chúng ta không có ý dâng đồ ăn cho người đã khuất. Chúng ta chỉ nên đặt hoa quả lên bàn thờ, còn mâm đầu thì để anh chị em trong gia đình họp mặt tổng kết, đoàn tụ.

Trước bữa ăn tri ân, thân nhân và khách mời quây quần cầu nguyện. Để làm tốt công việc này, các bạn hãy sắm cho gia đình đời thường Kính nguyện gia đình và Gia lễ Công giáo, do Ủy ban Mục vụ Gia đình của HĐGMVN phát hành để được hướng dẫn Khoảng trống về Lời cầu nguyện trong bữa tiệc, lời chào Mong muốn của người ăn, những điều đó chỉ dẫn về kỷ niệm hương… Lưu ý không được sử dụng những mẫu văn hay trong vở kịch của người bên ngoài Công giáo vì lời văn trong đó có nhiều điều không hợp với đức tin Công giáo.

Người Công giáo chúng ta cũng không được mang tâm lý sợ hãi rằng nếu không cúng giỗ hoàng hậu thì sẽ bị tổ tiên quở trách, thậm chí nổi giận mà gây xui xẻo cho con cháu. Việc cúng lễ của họ ta chỉ mang ý nghĩa bày tỏ lòng thảo hiếu thuần khiết mà thôi.

Đối với các bạn đang làm dâu, làm rể trong các gia đình lương dân

Trường hợp người Công giáo đang làm dâu làm rể trong gia đình Ngoài Công giáo, các bạn thường cảm thấy khó khăn trước những công việc thờ cúng của gia đình bên ấy, bối rối giữa việc chu toàn Nguyên gốc làm dâu, làm rể và công việc giữ đúng đức tin. Các bạn yên tâm, Văn kiện “Hướng dẫn việc Tôn kính Tổ tiên” của HĐGMVN năm 2019 đã chỉ có các cụ cụ thể như sau:

“Để giữ tình thuận thảo với gia đình đôi bên, những người con dâu, con rể này và con cái của họ có thể sắm sửa lễ vật và dâng lễ vật trên bàn thờ gia tiên, vái hương trước di ảnh tổ tiên nhưng cần Hiểu: trong lòng chỉ tôn thờ một Thiên Chúa duy nhất, đồng thời cũng sẵn sàng bày tỏ lòng thảo hiếu biết ơn tổ tiên qua các nghi thức lễ gia tiên và xác nhận thảo hiếu với tổ tiên là phận sự của Chức năng.” [4]

Ngay cả khi trên bàn thờ gia tiên có đặt tượng Đức Phật, Văn kiện trên cũng đã chỉ dẫn: chúng ta nhìn nhận Đức Phật như một bậc thầy đáng kính, chứ không phải như một vị thần linh.

Các bạn thân mến, giữa một thế giới đang chạy theo tiện nghi vật chất và thụ hưởng như ngày nay, các giá trị văn hóa truyền thống đang mai một dần dần, người trẻ Công giáo Việt Nam chúng ta cần đóng góp phần duy trì, hoàn chỉnh và nâng cao những nét đẹp văn hóa dân tộc mình, đồng thời làm nổi bật những giá trị của giáo giáo, giúp anh chị em dân lương nhận ra một chiều kích rộng lớn hơn của lòng thảo hiếu: không chỉ Thảo hiếu ông tổ tiên, mà còn thảo hiếu với Cha trên trời, là Lãnh sinh ra vạn vật.

Thiết nghĩ, những điều nhỏ nhoi nho nhỏ trên đây, nhưng chính là những nhịp cầu nối giữa Đạo với đời, để nhờ đó người ngoài Công giáo không còn cảm thấy Công giáo là một đạo xa lạ, nhưng là đạo có những nét đẹp về sự thảo thèm rất gần giao và dễ thương. Từ đó mà dễ đón nhận Tin Mừng hơn.

(Trích Giải Đáp Thắc Mắc cho người trẻ Công giáo , Tập 4, Nxb Tôn Giáo, 04/2021)

Nguồn: HĐGMVN

 

 

Lượt xem: 196

Bạn có thể quan tâm

lên đầu trang